Alfabet wikingów

Fragmenty przeszłości skandynawskich wikingów można spotkać nawet dziś. To obiekty, których można dotknąć, podziwiać i przenieść się myślami tysiąc lat wstecz. Są rozsiane po Szwecji, Norwegii i Danii. To kamienie pokryte runami wikingów, które dziś dają nam również wgląd w kulturę i społeczeństwo tamtej epoki.

Według Szwedzkiej Rady Dziedzictwa Narodowego, na świecie istnieje około 7 tysięcy runicznych inskrypcji, z czego mniej więcej połowa to kamienie runiczne z epoki wikingów. Obeliski z wyrytymi znakami były najczęściej wznoszone jako pomniki ku czci zmarłych krewnych i przyjaciół, ale nie stanowiły miejsc ich pochówku. Zamiast tego, często umieszczano je w pobliżu dróg lub innych szlaków komunikacyjnych. 

Pierwsze kamienie runiczne powstały w Szwecji i Norwegii już w trzecim lub czwartym wieku naszej ery, ale większość z nich została wzniesiona w późniejszym okresie ekspansji wikingów, tj. w X i XI wieku.

Czy nordyccy bogowie odeszli wraz z wikingami lub nieco później, wraz z upowszechnieniem się chrześcijaństwa? Być może zaskoczy was fakt, że Thor, Odyn, Loki i inny bogowie Asgardu wciąż mają wiernych wyznawców. Mało tego! Pradawne wierzenia oparte na mitologii nordyckiej funkcjonują jako religia pod nazwą Asatru. Czytaj dalej

Futhark starszy i młodszy

Kamienie runiczne są najstarszymi istniejącymi oryginalnymi dziełami piśmiennictwa w Skandynawii. Pierwotnie były one zapisane pismem składającym się z 24 znaków, określany mianem futhark starszy (f-u-th-a-r-k to dźwięki reprezentowane przez pierwsze sześć znaków). Od początku VIII wieku ten system pisma został zastąpiony zmienionym alfabetem, znanym jako futhark młodszy, składającym się z zaledwie 16 znaków. 

Większość kamieni runicznych znalezionych w Skandynawii używa futharku młodszego. Co ciekawe, chociaż standardowa wersja tego alfabetu jest najczęściej używana na kamieniach runicznych, istnieje również odmiana futharku młodszego zwana runami krótkimi, które były używane do codziennych wiadomości wyrytych na drewnie.

Warto w tym miejscu wspomnieć o inskrypcjach runicznych z Bryggen i dalszych znalezisk, czyli zbiorze blisko siedmiu setek inskrypcji wykonanych głównie w sośnie oraz kościach. Okoliczności odkrycia tych inskrypcji są niezwykłe, ponieważ związane są z pożarem, który miał miejsce 4 lipca 1955 rok w XII-wiecznych zabudowaniach miasta leżącego na styku Morza Północnego i Norweskiego. Ale na pogorzelisku znaleziono nie tylko zwęglone krokwie i stemple, ale również wiele śladów piśmiennictwa dokonanego właśnie za pomocą run. 

Wikingowie byli czyściochami? Wiosłując przez sine wody mórz i ścinając głowy wrogom, wikingowie musieli śmierdzieć jak stara beczka z łojem. Czy tak było naprawdę? Niekoniecznie. Czytaj dalej

Do kiedy używano pisma runicznego?

Znaleziska okazały się niezwykłe, bo naukowcy byli wcześniej przekonani, że pismo runiczne wymarło mniej więcej w XI wieku wraz końcem ery wikingów, której granicę formalnie wyznacza śmierć Haralda II Srogiego w 1066 roku. Tymczasem runy z Bergen są dowodem na to, że pismo runiczne nie tylko przetrwało przynajmniej do XIV wieku, ale na dodatek było używane w życiu codziennym, a nie wyłącznie do celów religijnych, pisania nazw i podniosłych pieśni. 

Wiemy jednocześnie, że alfabet łaciński, który przybył wraz z chrześcijaństwem, był używany przez wyższe sfery, ale czy to oznacza, że pozostali Skandynawowie byli analfabetami? Znaleziska z Bergen wskazują, że równocześnie istniał inny, żywy język runów. Bo jak inaczej traktować dowody znalezione w pogorzelisku, np. drewniane listewki z runicznymi, romantycznymi napisami w rodzaju „Ást min, kyss mik”, co w wolnym tłumaczeniu oznacza „Moje kochanie, pocałuj mnie” albo plotkami, np.”Kowal spał z Vigdis z ludu Sneldebein”?

Być może, gdyby nie napór chrześcijaństwa, pismo runiczne trwałoby i funkcjonowało nadal, tym bardziej, że przecież mamy dowody, że było używane obok łaciny przez kolejne kilka wieków. Ale to tylko spekulacje.

Czy wspaniałe krajobrazy w serialu „Wikingowie” nakręcone zostały w ojczyźnie legendarnych wojowników? Jak w rzeczywistości nawigowali po sinym bezmiarze Morza Północnego? Czytaj dalej

Do kamieni runicznych powrócimy w następnym tekście, bo to temat równie ciekawy, a może nawet ciekawszy. Wiedzieliście na przykład, że tylko w Szwecji wciąż stoi ich przy drogach ponad dwa i pół tysiąca?    

Źródła:
Słupecki, Leszek Paweł, Mitologia skandynawska w epoce Wikingów, Nomos 2003
https://thornews.com/2018/01/05/several-erotic-medieval-runic-inscriptions-found-in-bergen/
https://skaldic.abdn.ac.uk/db.php?table=mss&id=15070&if=default
https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Humanistyczne_rocznik_Akademii_Gorniczo_Hutniczej_im_St_Staszica/Studia_Humanistyczne_rocznik_Akademii_Gorniczo_Hutniczej_im_St_Staszica-r2011-t10-n1/Studia_Humanistyczne_rocznik_Akademii_Gorniczo_Hutniczej_im_St_Staszica-r2011-t10-n1-s43-52/Studia_Humanistyczne_rocznik_Akademii_Gorniczo_Hutniczej_im_St_Staszica-r2011-t10-n1-s43-52.pdf