Dziś opowiem Wam bajkę. Dawno, dawno temu, a w zasadzie dokładnie w 1656 roku, podczas potopu szwedzkiego, król Szwecji Karol X Gustaw zapragnął zdobyć bogaty i ludny Zamość. Obleganie szło niezbornie, a ostrzał do tego stopnia licho, że atakującym udało się zabić tylko jedną świnię na rynku, którą Polacy zresztą Szwedom odesłali, aby ich ośmieszyć. Obroną miasta dowodził ordynat Jan Sobiepan Zamoyski, który nie zamierzał wpuścić najeźdźców do miasta. Jednak Karol Gustaw był przebiegłym i roztropnym władcą. Zaproponował ucztę, a w zasadzie śniadanie w rezydencji Zamoyskiego, mając cichą nadzieję, że podkupi szlachcica i finalnie skłoni do bezkrwawego oddania miasta. Wielkiemu podczaszemu koronnemu nie wypadało odmówić, bo jak nakazuje polska gościnność, trzeba odpowiednio przyjąć króla, choćby i wroga.
Zamoyski zorientował się w knowaniach Karola Gustawa. Zamiast uczty w pałacu, kazał wystawić zastawiony jadłem stół przed miejskie mury. Ale nie dał żadnych ludzi do posługi szwedzkiemu królowi. Nie ustawił też krzeseł, zydla czy choćby stołka. Monarchę to bardzo zirytowało. I stąd wzięło się określenie – szwedzki stół. Ładna historia? Nawet bardzo, tyle że nieprawdziwa.
Wersja z „Trylogii” Sienkiewicza brzmi pięknie, ale szwedzki stół to po prostu jedna z tradycji kulinarnych naszych północnych sąsiadów. Szwedzi używają określenia smörgåsbord (wymawianego jako smœrgosboord), natomiast dosłownie oznacza to ‘stół kanapkowy’. Uściślając, smörgås to ‘kromka chleba z masłem’ (od smör ‘masło’ i gås ‘gęś’, od podobieństwa bryłek masła do gąsek), a bord ‘stół’.
Co ciekawe określenie ‘szwedzki stół’ przeniknęło do wielu języków, w tym rosyjskiego, fińskiego, czeskiego, serbskiego, rumuńskiego, węgierskiego, a nawet japońskiego, chociaż akurat w Kraju Kwitnącej Wiśni nie jest to ‘szwedzki stół, ale ‘stół Wikingów’.
Kiedy następnym razem będziecie kosztować miniaturowych kanapeczek, pomyślcie sobie z sympatią o Jan Sobiepanie Zamoyskim. Może historia o ‘szwedzkim stole’ to bajka, ale wielki podczaszy koronny rzeczywiście dowodził skuteczną obroną Zamościa przed Szwedami. To fakt, tak samo jak i jego powodzenie w dowodzeniu na polu walki, wierność królowi, odwaga, ale i niezależność, za co zyskał przecież przydomek „Sobiepan”.
Komentarze: 0
Logowanie:
Facebook