Nieprzyzwoite Krótko o etymologii *uja i kilku innych

Krótko o etymologii *uja i kilku innych

19 stycznia 2021 Wielki Cenzor 1 mickiewicz, pasożyt, przekleństwa, wybicki

Wśród współczesnych przekleństw DUPA WOŁOWA należy do jednych z najłagodniejszych. Ale DUPĄ niegdyś określano po prostu każdy otwór, na przykład dziuplę w drzewie lub ziemi. Nikt by się nie obraził na stwierdzenie o sporej dupie w drzewie. Co innego… rzyć. Skąd się wzięła? 

Rzyć jest jest bardzo starym, rodzimym wyrazem, wywodzącym się od prasłowiańskiego *ritь o takim samym znaczeniu. Od tej starej polskiej RZYCI pochodzi PASOŻYT, któremu zmieniono pisownię „żeby się brzydko nie kojarzył”. Bo PASOŻYT – dawniej zapisywany jako pasorzyt lub pasirzyt – to nikt inny, tylko ‘ten, kto pasie swoją rzyć’. A że pasożytniczy tryb życia prowadzą również rozmaite żyjątka, i również one otrzymały miano PASOŻYTÓW.  

Sporą część wulgaryzmów staropolskich zajmują, jak i dziś, synonim męskiego członka. Ale popularne aktualnie, łagodniejsze określenia, dawniej funkcjonowały w innych znaczeniach. Poczciwy FIUT jeszcze w XVII wieku dotyczył gwizdania, od czego zresztą wziął swoją nazwę, bo FIUKAĆ to gwizdać. Nawet dziś mówimy przecież „fiu, fiu!”. FIUTEM zwano też złodzieja, a nawet proceder lub czynność, którą się zajmował, np. „Ktoś FIUKNĄŁ mi portfel”. Skąd zatem skojarzenie FIUTA z prąciem? Pewności nie ma, ale prawdopodobnie chodzi o kształt przypominający gwizdek, a wiec narzędzie służące do… FIUKANIA. 

A co z KUTASEM? Adami Mickiewicz pisał o kutasach w „Panu Tadeuszu”, ale równie ciekawy przykład znajdziemy w utworze „Popas w Upicie” z „Poezji rozmaitych”; „Woźny pas mu odwiązał, pas słucki, pas lity, Przy którym świecą gęste kutasy jak kity (…)”.KUTASEM nazywano zatem element dekoracyjny strojów, szlafmyc i zasłon. Po prostu ktoś skojarzył dyndającego u zdobionego pasa kutasa, który w XVII i XVIII wieku był ozdobą każdego szlachcica, z męskim narządem kopulacyjnym i określenie to nabrało zupełnie nowego znaczenia.

Nie możemy oczywiście pominąć mocnego i dosadnego CHUJA, którego „nie ma we wsi”. Co to właściwie oznacza „nie ma chuja we wsi”?. Pierwotne znaczenie CHUJA nie jest pewne. Być może to starosłowiański CHOJ, czyli „stojący prosto”, jednak badacze języka skłaniają się raczej równie starego CHUJCA – oznaczającego knura, samca świni, który jest przy tym chudszy od wykastrowanego. „Nie ma chuja we wsi” znaczyło więc, że nie ma już w niej ani jednego płodnego samca świni. „Ty chuju” znaczy ni mniej, nie więcej jak „ty świnio”. W jaki sposób z CHUJCA powstał CHUJ? To bardzo ładny przykład derywacji wstecznej, czyli skracania wyrazu i tworzenia w ten sposób nowego, której przykładów w naszym języku jest kilka, jak chociażby dwójka ‒ dwója czy ogórek ‒ ogór, ale nie dźwig ‒ dźwigać, bo to już derywacja pragmatyczna… Lepiej to zostawmy, albo dosadniej „*uj z tym”. 

Prócz nazw anatomicznych sporą grupę wulgaryzmów stanowią czasowniki określające spółkowanie. PIERDOLIĆ etymolodzy wyprowadzili od „pierdoła”, niegdyś oznaczające niedołężnego starca, któremu z racji wieku zdarzyło się czasem… pierdzieć. Co ciekawe przed XIX w. PIERDOLIĆ znaczyło „gadać bez sensu”. Józef Wybicki, szambelan Stanisława Augusta Poniatowskiego, autor słów „Mazurka Dąbrowskiego”, w liście z 1783 roku pisze „co ona pierdoli?”, pytając adresata o sens wypowiedzi pewnej kobiety – mając na myśli: „cóż za niestworzone rzeczy ona wygaduje”? Jeśli zatem rzucisz kiedyś w gniewie „nie pierdol”, nie musisz czuć się zawstydzony. Po prostu odezwałeś się jak szlachcic z okresu panowania ostatniego władcy Rzeczypospolitej Obojga Narodów.  

 

Źródła:
https://marka.edu.pl/2020/06/19/jak-skutecznie-obrazic-opozycje-w-sejmie-staropolskie-przeklenstwa-i-ich-wspolczesne-znaczenia/
https://booknieci.pl/wulgaryzmy-i-przeklenstwa-w-literaturze-pieknej/
https://biuroprasowe-uni-lodz.prowly.com/61580-zapomniane-slowa-rzycnbsp
http://www.damosfera.com/Wulgaryzmy-staropolskie-czyli-od-jak-dawna-lubujemy-sie-w-przeklinaniu/p/42%2C5.html
https://lo.tarnobrzeg.pl/lesser/artykuly/dlaczego-kutas-jest-dzis-obelga
Podobał się artykuł? Podziel się: WhatsApp Google+ LinkedIn Pin It

Polecamy również

Komentarze: 1

  1. Herkuli 15:28 - 19.01.2021 Odpowiedz

    Fiut jest również aktualnie syropem z buraka

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

9 + sześć =