Współcześnie „Thor” przywołuje nam obraz dobrze umięśnionego Chrisa Hemswortha wcielającego się na dużym ekranie w superbohatera inspirowanego kulturą nordycką. Dla prawdziwych wikingów bóg piorunów mógł być podziwiany za swoje wielkie czyny, ale na pewno nie za swój moralny hart ducha. Czy bogowie wikingów byli odpowiedzialni za ich poczynania i wpłynęli na niewątpliwy sukces?
Najnowsze badania sugerują, że wikingowie nie szukali w swoim panteonie bogów moralnego oświecenia, ani nie oczekiwali, że nadnaturalne istoty będą karać złoczyńców. Bóstwa Skandynawów nie były wszechwiedzące i moralizujące. Jak postrzegali swoich bogów jedni z najsłynniejszych żeglarzy, wojowników i obieżyświatów?
Thor, Odyn, Freja i inni nordyccy bogowie są dobrze znanymi imionami nawet dzisiaj, ale ustalenie, w co tak naprawdę wierzyli wikingowie, nie jest łatwe. Przed przybyciem chrześcijańskich misjonarzy i podróżników około roku 800 n.e., mieszkańcy Skandynawii nie zapisywali zbyt wielu rzeczy. Sagi, poematy i ballady z nordyckiego panteonu zostały spisane stosunkowo późno, między XII a XIV wiekiem. Oznacza to, że zapisali je chrześcijanie lub ludzie, którzy zetknęli się z chrześcijanami, a to mogło spowodować przenikanie ich wartości i sądów w oryginalne opowieści.
Mimo to sagi i poematy ujawniają pewne informacje o przedchrześcijańskich wierzeniach Skandynawów, szczególnie w połączeniu z dowodami archeologicznymi.
Po co w ogóle badać te sprawy? Temat jest interesujący, bo stanowi część trwającej również dziś debaty antropologicznej na temat tego, czy nadprzyrodzone przekonania tworzą rusztowanie złożonych społeczeństw. Czy bez wiary w grzmiącego, sprawiedliwego, ale surowego boga lub bogów, bylibyśmy tacy, jacy jesteśmy? Czy rozwinęlibyśmy skomplikowane struktury społeczne, których powiernicy, ziemscy przedstawiciele, stanowią nieodłączną, bez wątpienia bardzo ważną część?
Niektóre dowody z historii i badań psychologicznych sugerują, że bóg lub bogowie mogą utrzymać ludzi w ryzach dzięki groźbie kary, zwiększając w ten sposób współpracę, nawet wśród obcych i potencjalnie niechętnych sobie grup lub społeczności. Ale jeśli to prawda, nie jest do końca jasne, czy „wielki” bóg, taki jak wszechwiedzący religii żydowskiej, muzułmańskiej i chrześcijańskiej jest konieczny, czy też jakikolwiek inny rodzaj monitorowania przez istoty z innego świata załatwi sprawę.
Wikingowie stanowią bardzo intrygujące studium przypadku dla pytania, czy bóg lub bogowie mogą ułatwić rozwój złożonego społeczeństwa, ponieważ przeszli poważne zmiany między 750 a 1050 rokiem naszej ery. Na początku tego okresu Skandynawia była zamieszkana przez małe plemiona. Pod koniec było to hierarchiczne społeczeństwo królestw, polityki i prawa, które było w stanie organizować wyprawy morskie aż do Ameryki Północnej. Powstaje więc pytanie, czy moralizując bogowie, tacy jak Bóg Biblii, byli niezbędni do tej transformacji? Co ustalili badacze?
Naukowcy analizujący zachowaną spuściznę wierzeń wikingów są zdania, że wszechmocni bogowie nie byli konieczni do tego, by społeczeństwo stało się bardziej złożone. Badacze wskazują również, że system wierzeń Skandynawów był zupełnie niepodobny do większości współczesnych religii świata. Wikingowie wierzyli w szereg fantastycznych sił nadprzyrodzonych, do których należały elfy, karły, ogry, trolle i olbrzymy – z których każdy mógł wtrącać się w ludzkie sprawy.
Wikingowie uważali żeby nie rozgniewać żadnej z tych istot, ale jednocześnie nie trzymały one ludzi w jakiejkolwiek formie kodeksu zachowań, ani same nie podążały za jakimś wzorcem.
W rzeczywistości wikingowie mogli nie postrzegać bogów, jako najważniejszego czynnika ich sukcesu lub porażki. Być może ważniejsza była koncepcja przeznaczenia. O jednej grupie duchów – disir, mówiło się, że określa los człowieka poprzez sprzyjanie mu lub zaniedbywanie go. Być może więc bogowie byli mniej wpływowi, niż my dzisiaj zwykliśmy ich postrzegać.
Z pewnością chcielibyśmy myśleć, że ludzie mają zdolność do życia i pracy razem bez polegania na interwencję ze strony istot lub zjawisk nadprzyrodzonych. Jak dotychczas nie udało się tego udowodnić. Ale poczynania wikingów były prawdopodobnie mniej uzależnione od nakazów lub kaprysów bogów, co mogło mieć znaczący wpływ na ich sukces. Analizy i badania wciąż trwają.
Komentarze: 0
Logowanie:
Facebook